Kể từ năm ngoái, áp lực lạm phát trên toàn thế giới và các sự kiện địa chính trị đã thúc đẩy suy thoái kinh tế, khiến nhiều doanh nghiệp thương mại điện tử có nguy cơ khủng hoảng tài chính. Quý IV/2022 chứng kiến nhiều doanh nghiệp lớn thông báo sa thải hàng loạt nhân viên hoặc hạn chế hoạt động giao hàng để tiết kiệm chi phí.
Nhưng khi thị trường thương mại điện tử ở các nền kinh tế phát triển đang gặp khó khăn, điều tương tự có thể không xảy ra ở các thị trường mới nổi đang phát triển nhanh như Việt Nam, theo Nirgunan Tiruchelvam, nhà phân tích tại Aletheia Capital.
Ông nói với Bloomberg vào cuối năm ngoái: “Sự sụt giảm đang thấy ở phương Tây sẽ không diễn ra ở mức độ tương tự ở các thị trường mới nổi.”
Và có thể ông đúng, ít nhất là trong trường hợp Việt Nam đang có nhiều dấu hiệu tích cực cho lĩnh vực thương mại điện tử. Đây là những gì người theo dõi thương mại điện tử nên xem xét.
Thực trạng ngành thương mại điện tử hiện nay
Theo Báo cáo thương mại điện tử năm 2022 của Statista, lĩnh vực thương mại điện tử toàn cầu được định giá hơn 3 nghìn tỷ đô la Mỹ vào năm 2022. Ba thị trường thương mại điện tử lớn nhất – Trung Quốc, Hoa Kỳ và Châu Âu – chiếm thị phần lớn nhất trong tổng giao dịch thương mại điện tử này với tổng doanh thu 2.723 tỷ đô la Mỹ.
Thoạt nhìn, điều này có vẻ không giống như một nguyên nhân gây lo ngại. Tuy nhiên, bất chấp con số lớn này, lần đầu tiên doanh thu thương mại điện tử toàn cầu đã giảm vào năm 2022. Năm 2021, lĩnh vực thương mại điện tử đã tạo ra 3,84 nghìn tỷ đô la Mỹ, một năm sau con số đó đã giảm 250 tỷ đô la Mỹ xuống còn 3,59 nghìn tỷ đô la Mỹ.
Sự suy giảm này phần nào cũng được phản ánh trong hoạt động kinh doanh của Việt Nam – dưới hình thức tăng trưởng chậm hơn thay vì gây ra sự suy thoái kinh tế hoàn toàn. Báo cáo Thương mại điện tử Việt Nam năm 2022 của Bộ Công Thương dự kiến tỷ trọng thương mại điện tử của nước này sẽ tăng từ 12,7% năm 2022 lên 9% vào năm 2025.
Các con số về thị trường thương mại điện tử của Việt Nam được giải thích bởi các hoàn cảnh đặc biệt so với những hoàn cảnh được quan sát thấy ở các nơi khác trên thế giới.
Điều gì đang xảy ra với thị trường thương mại điện tử toàn cầu?
Một loạt các yếu tố đã góp phần làm thu hẹp thị trường thương mại điện tử. Có hai diễn biến đóng vai trò then chốt trong sự co lại của thị trường: lạm phát và đại dịch. Hơn nữa, cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đã gây ra cú sốc giá năng lượng ảnh hưởng đến giá nhiên liệu.
Lạm phát cao đang làm giảm sức mua
Lạm phát cao khiến người tiêu dùng tiết kiệm hơn. Khi sức mua giảm đi, người tiêu dùng đang chọn mua ít hơn và tiết kiệm nhiều hơn.
Giá nhiên liệu tăng cũng dẫn đến chi phí vận chuyển cao hơn, ảnh hưởng đến việc tiết kiệm chi phí do không có cửa hàng truyền thống.
Thói quen mua sắm đã thay đổi
Trong thời kỳ đại dịch, đặt hàng trực tuyến là một điều cần thiết. Với việc phong tỏa và nguy cơ lây nhiễm virus corona ngày càng lớn, người tiêu dùng trong nhiều trường hợp buộc phải mua sắm trực tuyến.
Điều đó nói rằng, khi giãn cách xã hội biến mất, thói quen mua sắm cũ quay trở lại. Quá trình chuyển đổi sang ‘thế giới thực’ hậu đại dịch này có thể sẽ tiếp tục với rất nhiều lợi ích khi mua sắm ngoại tuyến, đặc biệt trong số đó là sự tương tác giữa con người với nhau.
Môi trường kinh tế hiện tại ảnh hưởng đến các công ty thương mại điện tử nước ngoài như thế nào?
Đối với các doanh nghiệp thương mại điện tử quốc tế, khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã dẫn đến giá cổ phiếu giảm và nổi bật nhất là sa thải nhân viên.
Vào tháng 1 năm 2023, Amazon thông báo đợt sa thải lớn nhất trong lịch sử với 18.000 người mất việc làm trên toàn thế giới. Doug Herrington, giám đốc bán lẻ cấp cao của Amazon, cho biết quyết định này được đưa ra nhằm cải thiện cơ cấu chi phí sau khi chi tiêu quá nhiều trong đại dịch.
Tại địa phương, SEA, công ty mẹ của nền tảng thương mại điện tử Shopee, đã sa thải hơn 7.000 nhân viên, tương đương 10% lực lượng lao động của mình, trong sáu tháng qua. Công ty cũng cắt giảm nhân sự ở Singapore và Trung Quốc, đồng thời đóng cửa các chi nhánh ở Mỹ Latinh.
Tuy nhiên, xu hướng sa thải này không ảnh hưởng nặng nề đến Việt Nam. Điều này chủ yếu là do tình trạng thiếu lao động đã tồn tại từ trước trong lĩnh vực công nghệ đang phát triển nhanh chóng.
Tại sao thị trường thương mại điện tử Việt Nam có thể đi ngược xu hướng toàn cầu
“Thương mại điện tử đã có những thay đổi lớn trong những năm gần đây. Nhưng cho đến nay, thị trường thương mại điện tử vẫn còn rất nhiều dư địa để phát triển.” Bà Vũ Thị Minh Tú, Giám đốc Đối ngoại Lazada Việt Nam.
Mặc dù Việt Nam không thể tránh hoàn toàn nguy cơ suy thoái, nhưng vẫn còn rất nhiều tiềm năng để thị trường tiếp tục tăng trưởng trong thời gian tới.
Thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt 14 tỷ đô la Mỹ vào năm 2022 và có thể lên tới 32 tỷ đô la Mỹ vào năm 2025.
Báo cáo e-Conomy SEA 2022 của Google dự đoán Việt Nam sẽ nằm trong top 3 quốc gia thu hút nhiều nhà đầu tư nhất trong lĩnh vực thương mại điện tử. AIA Insurance Inc, SBI Holdings và Alibaba chỉ là một số ít tên tuổi lớn rót tiền vào các thị trường thương mại điện tử Tiki, Lazada và Sendo của Việt Nam.
Hơn nữa, báo cáo Thương mại điện tử Việt Nam năm 2022 của Bộ Công Thương ước tính rằng giá trị mua sắm trực tuyến trên mỗi người dùng cũng sẽ tiếp tục tăng. Dự báo sẽ đạt 260-285 đô la Mỹ/người trong năm nay. Đây là kết quả của dân số trẻ, tỷ lệ sử dụng internet cao và thu nhập tăng.
Việt Nam là quốc gia của dân số
Phần lớn dân số Việt Nam dưới 40 tuổi và cực kỳ am hiểu công nghệ so với thế hệ cha mẹ của họ. Những người sớm chấp nhận công nghệ số này đã trở thành động lực thay đổi hành vi của người tiêu dùng tại Việt Nam – ước tính rằng Gen Z sẽ chiếm 40% mức tiêu dùng của Việt Nam vào năm 2023.
Người tiêu dùng trẻ tuổi cũng đang thúc đẩy các giới hạn của thương mại điện tử, tìm kiếm những con đường mới để mua sắm trực tuyến. Ví dụ, Facebook đã trở thành nguồn khách hàng chính cho các doanh nghiệp Việt Nam.
Điều này đang được cung cấp bởi một hệ thống ngân hàng kỹ thuật số cho phép các khoản tiền được chuyển và gửi trong thời gian thực miễn phí. Không có gì đáng ngạc nhiên, với chi phí thấp và dễ sử dụng, hình thức mua sắm trực tuyến này (còn gọi là thương mại xã hội) đang nhanh chóng trở thành một tiêu chuẩn.
Nhìn chung, nó là một giải pháp thay thế rẻ hơn so với thương mại điện tử truyền thống.
Vào năm 2020, thương mại xã hội chiếm 65% trong tổng doanh số thương mại điện tử trị giá 22 tỷ đô la Mỹ của Việt Nam .
Thương mại điện tử đang khiến bán lẻ truyền thống trở nên dư thừa
Tại Việt Nam, sự phát triển của thương mại điện tử đã vượt qua bán lẻ truyền thống như siêu thị và cửa hàng tiện lợi. Sự tiện lợi của mua sắm trực tuyến và khả năng lưu trữ khối lượng lớn hàng hóa tại các nhà kho giá rẻ so với các cửa hàng bán lẻ đắt tiền hơn đã khiến nhu cầu đối với các khu phức hợp mua sắm kiểu hộp lớn vẫn còn tương đối thấp. Điều này còn bị ảnh hưởng bởi tình trạng thiếu không gian ở các thành phố của Việt Nam, vốn đã tăng cả về quy mô và dân số với tốc độ chóng mặt trong thập kỷ qua.
Do đó, thật hợp lý khi McKinsey and Company đã dự báo rằng thị trường thương mại điện tử của Việt Nam có thể lớn ngang với bán lẻ truyền thống vào năm 2025. Một xu hướng không được thấy ở các nơi khác trên thế giới.
Các thương hiệu thương mại điện tử hàng đầu Việt Nam
Top 5 nền tảng thương mại điện tử phổ biến nhất Việt Nam, theo nhận diện số*
Shopee
Mặc dù đà tăng trưởng đã chậm lại vào năm ngoái, Shopee có trụ sở chính tại Singapore vẫn là thị trường thương mại điện tử quan trọng để mua sắm trực tuyến tại Việt Nam. Theo Báo cáo tổng quan thị trường thương mại điện tử năm 2022 của Metric , Shopee là nền tảng thương mại điện tử phổ biến nhất tại Việt Nam, chiếm gần 73% tổng doanh thu trị giá khoảng 3,8 tỷ đô la Mỹ.
Lazada
Năm 2022, Lazada tập trung vào các chính sách phát triển bền vững và nâng cao trải nghiệm của khách hàng. Động thái này đã giúp Lazada vượt qua đại dịch tương đối tốt. Doanh thu năm 2022 của Lazada tại Việt Nam chiếm 22% tổng doanh thu thị trường thương mại điện tử, tương đương 1,1 tỷ đô la Mỹ.
TikTok Shop
Ra mắt vào cuối tháng 4/2022, Tiktok Shop đã chứng tỏ mình là một tay chơi đáng gờm trên thị trường thương mại điện tử Việt Nam. Nền tảng này xếp thứ ba trong số các nền tảng thương mại điện tử phổ biến nhất vào năm 2022, theo báo cáo Reputa nói trên. Doanh thu hàng tháng của TikTok Shop hiện bằng 80% doanh thu của Lazada và gấp 4 lần Tiki.
Tiki
Tiki được biết đến là một trong những sàn thương mại điện tử lớn nhất Việt Nam sau Lazada và Shopee. Nhưng khác với các đối thủ, hoạt động kinh doanh chính của Tiki trong năm 2022 bị thua lỗ nghiêm trọng.
Theo Tech in Asia, Tiki ghi nhận khoản lỗ trong năm tài chính gần nhất (kết thúc vào tháng 3/2022) do doanh thu giảm. Cụ thể, tổng doanh thu của Tiki giảm 7% so với năm tài chính trước. Đây có thể là kết quả của sự cạnh tranh gia tăng, chẳng hạn như TikTok Shop.
Tương lai của thương mại điện tử tại Việt Nam
Thị trường thương mại điện tử trên toàn thế giới đã bị ảnh hưởng bởi một số cú sốc và điều này đã gây ra sự co lại chung. Với sự không chắc chắn về kinh tế và chính trị toàn cầu đang diễn ra, môi trường hoạt động của các nhà khai thác thương mại điện tử vẫn còn nhiều thách thức.
Vẫn còn những cơ hội được tìm thấy. Là một thị trường mới nổi trong một khu vực năng động, Việt Nam là điểm đến hấp dẫn cho các doanh nghiệp thương mại điện tử và thương mại xã hội. Tầng lớp trung lưu đang phát triển, nhóm thanh niên đông đảo và thu nhập khả dụng ngày càng tăng đang chứng kiến sự bùng nổ chi tiêu của người tiêu dùng, đặc biệt là trực tuyến.
Trong bối cảnh đó, sự suy thoái hiện nay trong lĩnh vực thương mại điện tử toàn cầu có thể bỏ qua Việt Nam hoàn toàn và mặc dù một số công ty thương mại điện tử có thể gặp khó khăn trong thời gian tới nhưng với lời khuyên đúng đắn, những công ty khác có thể thấy rất có lãi.
